کشورهای اروپایی مانند آلمان، هلند و لهستان مراتع غنی و محکمی دارند و فرهنگ چرای کنترل شده حیوانات در مراتع در این کشورها نهادینه شده است. اما در استان‌های شمالی ایران که شباهت زیادی به این کشورها دارند، چرای دام بی‌نظم است و سال‌هاست که برنامه محوری یعنی «خروج گاو از مراتع» دنبال می‌شود.
در همه جای دنیا به مراتع توجه ویژه ای دارند و برنامه های مدونی برای نظارت بر وضعیت مراتع آنها دارند. در کشور ما بحث تعادل دام – چرا و چرای کنترل شده دام – منجر به خروج دام از مرتع می شود; طرحی که اثرات بارندگی بیشتر از فواید کوتاه مدت آن است.
متأسفانه نه در استان های شمالی و نه در سایر استان ها موضوع مراتع جدی گرفته نشده و از تجربیات جهانی و حتی محلی استفاده چندانی نمی شود. به همین دلیل وضعیت مراتع کشور به حال خود رها شد که گویی متولی و دلسوزی خاصی برای آن وجود نداشت.
از بین بردن تماس با هر یک از عناصر دام، آب، خاک، حیات وحش و غیره، اکوسیستم و چرخه آن را نامتعادل می کند و آن را خراب می کند.حضور گاو در مراتع ضروری و یکی از عناصر کلیدی در تعادل محیط است. برای داشتن مرتع غنی و پرنشاط، حضور مستقیم دام برای ته نشین شدن کود ضروری است. زیرا تنها از این طریق مواد آلی خاک افزایش می یابد که مستقیماً باعث رشد گیاهان، افزایش قابلیت جذب و ذخیره آب باران و جلوگیری از ایجاد و عبور سیلاب های خطرناک می شود.
همچنین دانشگاه‌های کشاورزی به‌ویژه گروه علوم دامی، تغذیه و مرتع باید تحقیقات مختلفی را در این زمینه انجام دهند و نتایج عملی تحقیقات خود را به کارشناسان اجرایی، کارشناسان بخش خصوصی و دامداران برسانند.
منبع: https://www.irna.ir/news/84858944/%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%B9-%D9%88-%D8%B0%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A2%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA
وجود دام در مراتع نه تنها مخرب است، بلکه به پایداری و بقای پوشش گیاهی کمک می کند و مواد آلی را به خاک اضافه می کند که نتیجه آن بهبود رشد و پوشش گیاهی است. از بین بردن تماس با هر یک از عناصر دام، آب، خاک، حیات وحش و غیره، اکوسیستم و چرخه آن را نامتعادل می کند و آن را خراب می کند. حذف دام از این اکوسیستم آسیب می زند، اما تعادل بین تعداد دام و ظرفیت مراتع باید در نظر گرفته شود.
چرخش و جابجایی دام در مرتع و افزایش کارایی آن مستلزم دو موضوع «رصد و پایش منظم» و «مدیریت دام و مرتع» است. در برخی از کشورها (کانادا و آمریکا) از کودکان برای شناخت بهتر یکدیگر و القای این ضرورت استفاده می کنند، به گونه ای که کودکان در مورد نظارت بر مراتع و آگاهی استفاده کنندگان و همچنین آموزش با معلمان یا والدین ملاقات می کنند. از نسل آینده
همانطور که قبلاً در مورد تأثیرات دام در زادآوری خاک ذکر شد، باید گفت که «خاک سالم» می تواند تأثیر مثبتی بر اقلیم داشته باشد. خاک سالم با نگهداری و جذب بیشتر آب در داخل خانه می تواند اثرات گسترده ای داشته باشد.
در مطالعه ای که توسط سرویس حفاظت از منابع طبیعی ایالات متحده (USDA-NRCS) انجام شد، مشخص شد که خاک حاوی 2 درصد مواد آلی می تواند 48000 گالن (181700 لیتر) کمتر از خاک حاوی 5 درصد مواد آلی ذخیره کند.
در کشور ما بحث تعادل دام – چرای دام و چرای کنترل شده دام – منجر به خروج دام از مرتع می شود; طرحی که اثرات بارندگی بیشتر از فواید کوتاه مدت آن باشدمتأسفانه کشاورزی به سمتی می رود که در آینده منجر به افزایش استفاده از کودها، علف کش ها و سایر هزینه ها می شود. استفاده از علوفه این مزارع و یا وجود گاو در مراتع این مزارع به نحوی بقایای این سموم را به انسان منتقل می کند.
افزایش هزینه های کشاورزی باعث می شود دام ها در آینده بیشتر به مراتع وابسته شوند. وجود گاو در مراتع امکان تولید محصولات سالم تری را فراهم می کند. حضور دام در مراتع علاوه بر تولید محصولات سالم تر، در تسریع در بازسازی ساختار خاک بسیار موثر خواهد بود. اصلاح ساختار خاک موضوعی است که شایسته توجه ویژه است.
خاک هایی که مواد آلی بیشتری دارند در برابر باران های شدید یا سیل مقاوم تر هستند. علاوه بر این، خاک های سالم با محتوای مواد آلی بالا ظرفیت نگهداری آب و کارایی بالاتری در دوره های خشکسالی و بارندگی کم دارند. به عبارت دیگر حضور دام در مرتع باعث افزایش مواد آلی خاک و افزایش ظرفیت ذخیره و نگهداری آب می شود.
بررسی های صحرایی و تجربیات دامداران طی قرون متمادی نشان می دهد که در مراتعی که اصلاً چرا نشده اند، رشد گیاه کمتر از مراتعی است که چرای متعادلی داشته است. گیاهانی که در مراتع بدون چرا رشد می کنند ضعیف تر از مراتع چرا هستند و این در مورد علف ها (گیاهان علوفه ای) بیشتر مشهود است زیرا در مراتع غیر چرا قطر تاج گیاه کمتر و عرض کمتری خواهد داشت. و بوته های بزرگ
خاک هایی که مواد آلی بیشتری دارند در برابر باران های شدید یا سیل مقاومت بیشتری دارند.حضور دام در مراتع باعث افزایش مواد آلی خاک و افزایش ظرفیت ذخیره و نگهداری آب می شود.در پروژه های بین المللی مانند ترسیب کربن (ذخیره کربن در هوا در خاک و گیاه) و غیره تاکید زیادی بر خروج دام از مراتع می شود که عمداً یا ناخواسته قصد خیرخواهانه برای کشور نیست. . . آنچه مهم است جلوگیری از چرای زودرس و چرای بی رویه است، زیرا پیامدهای منفی این دو فعالیت عبارتند از: فشرده شدن خاک سطحی، کاهش منافذ خاک، کاهش نفوذپذیری آب، کاهش ذخیره آب، افزایش هدر رفت آب، افزایش آب. و فرسایش خاک». خاک منجر به کاهش پوشش گیاهی، شروع فرسایش شیارهای مسیر گاو، عدم وجود رطوبت کافی در خاک برای رشد مجدد، سخت شدن شرایط رشد نهال و غیره خواهد شد.
یکی دیگر از مزایای چرای دام در مرتع، افزودن مواد آلی به خاک توسط دام است که به بهبود شرایط رشد و پوشش گیاهی کمک می کند. در پارک ملی کویر تا زمانی که چرای گاو مجاز بود، جمعیت زیادی از حیات وحش وجود داشت، اما با حذف دام از پارک ملی، جمعیت حیات وحش از جمله یوزپلنگ، برخی شکارچیان و حتی جمعیت گورخرهای ایرانی افزایش یافت. در این منطقه در سال های اخیر کاهش یافته است.
